ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ Μια επίκαιρη όσο ποτέ συνέντευξη του Μίκη στην Ιωάννα Κολοβού

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

Μια επίκαιρη όσο ποτέ συνέντευξη

του Μίκη στην Ιωάννα Κολοβού

Συμπτώσεις... Ήταν 2-9-2005 που πήρα μία από τις... αμέτρητες συνεντεύξεις του Μίκη που συμπεριλαμβάνεται και στο βιβλίο του "Διάλογοι στο Λυκόφως" (ΙΑΝΟΣ). Αξίζει να διαβαστεί. Γιατί τώρα τελευταία χάσαμε κάθε μέτρο...

​                

"...Ένας απ’ τους λόγους για τους οποίους βρισκόμαστε –σαν Αριστερά- σήμερα στην γωνία είναι ότι εμείς, η συντριπτική πλειοψηφία, εάν λέγαμε τότε ότι βάζουμε πιο πάνω τον Μακρυγιάννη από τον Λένιν, θα μας απομόνωνε μέσα στους δικούς μας αυτή η θρησκευτική πίστη που είχαν καταφέρει να εμφυσήσουν μέσα μας μια χούφτα ηγέτες μπροστά στους οποίους γονάτισε τελικά και ένας Άρης Βελουχιώτης. Αυτή υπήρξε η εσωτερική μας τραγωδία που τελικά μας κατέστρεψε…"

Μίκης Θεοδωράκης: Η μεγάλη επιστροφή

Τέλος καλοκαιριού του έτους 2003 και σχεδόν 4 δεκαετίες μετά, ο Μίκης Θεοδωράκης επιχειρεί τη μεγάλη επιστροφή. Στη Μακρόνησο, στον τόπο του μαρτυρίου του. Και είναι να απορείς, πως αυτός, ο τιμημένος και καταξιωμένος σε παγκόσμια κλίμακα δημιουργός, ο άνθρωπος που μετέφερε το ελληνικό πνεύμα μετουσιωμένο σε Τέχνη στα πέρατα του κόσμου, ο εν πολλοίς δικαιωμένος - καμιά φορά εκ των υστέρων - πολιτικός άνδρας, να στέκεται αμήχανος, να ραγίζει η φωνή του, να συγκινείται, μπροστά στη σκέψη ότι τα έργα του όπως ο «Επιτάφιος», η «Ρωμιοσύνη» και τα «Δεκαοχτώ Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» θα ακουστούν από την «Λαϊκή Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης» πάνω από τα βράχια της Μακρονήσου, στο μικρό εγκαταλειμμένο θεατράκι.

Εκεί που κάποτε μαζί με τους συντρόφους του, ο Μίκης Θεοδωράκης, μετρούσε τις αντοχές του. Σε όλες τις μορφές. Γιατί ο «Παρθενών της Συγχρόνου Ελλάδος» -τι αβάσταχτη ειρωνεία- ήταν ένας τόπος αίματος και βασανιστηρίων. Εκεί όπου όταν έφτανες έπρεπε να ξεχάσεις ποιος είσαι...

Και τώρα ο Μίκης επιστρέφει. Με τις συναυλίες στη Μακρόνησο επιστρέφει και ένα μέρος της μουσικής και του πολιτισμού αυτής της χώρας στον τόπο που γεννήθηκε. «Αυτή είναι η τρομερή αλήθεια» λέει στη συνέντευξη. «Αλήθεια καταλυτική για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο».

Ο Μίκης δεν πιστεύει πως δικαιώθηκε κανένας από εκείνους τους αγώνες. Κανείς ποτέ δεν πλήρωσε για τις απώλειες ψυχών και συνειδήσεων. Αποκαλεί με πίκρα τον εαυτό του «ηττημένο» εκείνης της εποχής. Μιλάει για τους αμερικανούς που αλωνίζουν από πάντα, ακόμα και σήμερα ασύδοτοι. Μιλάει για τα υβριστικά e-mail που του στέλνουν οι φιλο-αμερικανοί. Για το ΠΑΣΟΚ που εγκλώβισε την Αριστερά, διαλύοντάς την ουσιαστικά. Για κάποιες κινήσεις του που θεωρούνται πολύ ακραίες και μερικοί τις « έβλέπαν με το στόμα ανοιχτό...» Μιλάει ακόμα και για μοναξιά. Τη μοναξιά ενός ασυμβίβαστου...

Σ’ αυτό λοιπόν το ξερονήσι απόψε και αύριο βράδυ θα κοινωνήσουμε μιας μεγάλης μουσικής, μιας μεγάλης τέχνης, ενός μεγάλου αγώνα. Για να μην ξεχάσουμε την ιστορία μας...

-Κύριε Θεοδωράκη, το μικρό θεατράκι στην Μακρόνησο, που σε λίγες μέρες θα γεμίσει θεατές υποψιασμένους πολιτικά –σίγουρα δεν θα πάνε οι άσχετοι- αλλά «ανυποψίαστους» εν πολλοίς για το μέγεθος της τραγωδίας που συνέβαινε τότε, αλήθεια τι συναισθήματα σας προκαλεί;

«Νομίζω ότι όσοι θα πάνε στην Μακρόνησο θα είναι λίγο ως πολύ «υποψιασμένοι». Σε χοντρές γραμμές όλοι οι έλληνες γνωρίζουν ακόμα και σήμερα τι συνέβη τότε. Εάν δεν μιλούν, έχουν μάθει μετά από τόσα παθήματα (χούντες κ.λπ.) ότι για να ζήσεις καλά πρέπει να είσαι φρόνιμος και …σιωπηλός. Εγώ τι να πω; Μια ζωή μιλάω. Γι’ αυτό μου φαίνεται ψέματα πως η Μοίρα μου επέτρεψε μια τέτοια πολυτέλεια».

- Πολύς ο χρόνος από τις τραγικές εκείνες ώρες. Πάνω από 4 δεκαετίες. Χρόνος πανδαμάτωρ. Η απόσταση του χρόνου έφερε τη λήθη ή την απάθεια;

«Ως έθνος φυσικά χάσαμε την ευκαιρία να αναπτυχθούμε φυσιολογικά δηλαδή με την υγεία και την δύναμη που προσφέρει η αυτογνωσία. Μεγαλώσαμε μέσα στη λήθη και τα ψέματα. Στρεβλά. Ως άτομα όμως έχουμε την δυνατότητα να ξεφεύγουμε με δική μας ευθύνη απ’ αυτόν τον θλιβερό κανόνα. Γιατί να ακολουθούμε το κοπάδι; Εάν θέλουμε να μάθουμε, μπορούμε…»

- Μουσική, πολιτισμός, σε έναν χώρο μαρτυρίου. Πιστεύετε ότι κάτι τέτοιο λειτουργεί εξαγνιστικά, λειτουργεί ως κάθαρση και όχι ως άλλοθι στις ψυχές μας;

«Ένα μέρος της μουσικής και του πολιτισμού που αγάπησε ο λαός μας στις τελευταίες δεκαετίες, με τις συναυλίες στην Μακρόνησο επιστρέφει στον τόπο που γεννήθηκε. Αυτή είναι η τρομερή αλήθεια… Αλήθεια καταλυτική για κάθε ευαίσθητο και σκεπτόμενο άνθρωπο. Αλήθεια που όχι μόνο εξαγνίζει αλλά και καθοδηγεί».

- Γιατί δεν γίνονται σχεδόν καθόλου τέτοιου είδους εκδηλώσεις; Γιατί μοιάζει να θέλουμε να ξεχάσουμε αυτήν την περίοδο που ούτως ή άλλως έχει περάσει στην ιστορία;

«Εάν με ρωτάτε με την ιδιότητα του «ηττημένου» εκείνης της εποχής, σας απαντώ ευθέως ότι οι εγχώριοι «νικητές» μας καλά κρατούν. Ο Εμφύλιος δεν έχει τελειώσει γι’ αυτούς. Μιας και οι ουσιαστικοί νικητές δηλαδή οι αμερικανοί σήμερα αλωνίζουν διεθνώς ασύδοτοι κάνοντας το κέφι τους χωρίς να δίνουν λόγο σε κανένα… Το να σβήνουν -ή τουλάχιστον να επιχειρούν να σβήσουν- γι’ άλλη μια φορά όπως συνέβη πρό τινος έναν «ηττημένο» όπως εγώ ή δεν ξέρω ποιον άλλον, είναι γι’ αυτούς παιχνιδάκι. Είδατε μήπως να διαμαρτύρεται κανείς; Ναι, ο Εμφύλιος δεν τέλειωσε. Τότε πώς γίνονται «τέτοιες» εκδηλώσεις; Από λάθος…»

- Κάποιοι στην Μακρόνησο άφησαν την τελευταία τους πνοή. Άλλοι βγήκαν με την υγεία τους βαριά κλονισμένη. Άλλοι υπέγραψαν γιατί δεν άντεχαν άλλο. Κάποιοι άντεξαν. Ποιος είναι εκείνος που σπατάλησε έτσι ανθρώπινες ψυχές; Ποιος ευθύνεται γι’ αυτήν την εκατόμβη;

«Ο σκοταδισμός, η καθυστέρηση, η αντίδραση, η αντεπανάσταση. Όλοι οι εχθροί της πραγματικής προόδου που συνδέεται άρρηκτα με τον ελεύθερο, τον πολυδιάστατο και υπεύθυνο πολίτη. Αυτά τα ιδανικά και αυτή την προοπτική εκπροσωπούσαμε τότε εμείς. Και γι’ αυτό ήμαστε τόσο συνεπαρμένοι, έτοιμοι να τα δώσουμε όλα για την πραγματοποίησή τους. Άλλωστε είχαμε την ευκαιρία να το αποδείξουμε στη συνέχεια με τους αγώνες μας για την Δημοκρατία, για τον Πολιτισμό και για την Ειρήνη. Ακόμα ακόμα και για την σημερινή δημοκρατία εμείς οι αριστεροί μπήκαμε πρώτοι στην Αντίσταση, εμείς σηκώσαμε το κύριο βάρος των διώξεων, χωρίς μάλιστα να προσδοκούμε κυβερνητικά αξιώματα. Μόνο και μόνο γιατί πονούσαμε και αγαπούσαμε τον ελληνικό λαό.

Το γεγονός όμως ότι τότε ήμαστε πολύ δυνατοί και ότι η νίκη κρίθηκε στο νήμα, έκανε να λυσσάξουν κυριολεκτικά οι εχθροί μας ξεσπώντας σε μας που ήμαστε αιχμάλωτοι στα χέρια τους, κλεισμένοι σαν τα ζώα σε συρμάτινους «κλωβούς» όπως χαρακτηριστικά ονομάζανε τους χώρους κράτησης και απομόνωσης πάνω σ’ ένα βράχο εντελώς απομονωμένο, οπότε μπορούσαν να κάνουν ό,τι θέλουν. Και τότε τους είδαμε να μεταμορφώνονται σε σκορπιούς, σε λύκους, σε φίδια και σε κροκοδείλους και είδαμε τον εαυτό μας μέσα στο πουθενά, στο χάος, στο τίποτα να χάνεται μέσα στον πόνο και στην εγκατάλειψη. Και όμως τότε κάποιοι έβαζαν τα θεμέλια του λεγόμενου «ελεύθερου κόσμου», ενός κόσμου που χάρη στην τρομερή του βιτρίνα κάνει ακόμα και τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έως σήμερα να θεωρούνται «παράπλευρες», σχεδόν… αναγκαίες «απώλειες», μυθοποιημένες απ’ τους Ράμπο και τις υπόλοιπες χολυγουντιανές υπερπαραγωγές.

Ένα χωριό στο Βιετνάμ με φλεγόμενα γυναικόπαιδα καταντά να φαίνεται σαν ένα αποδεκτό, σχεδόν φυσιολογικό καπρίτσιο της υπερδύναμης με την οποία επιδιώκεται να μας ταυτίσουν με ενδιάμεσο τα «πολιτιστικά της δώρα»: Το αμερικανικό μοντέλο ζωής, μοντέλο δημοκρατίας, μοντέλο σκέψης, μοντέλο γλώσσας, μοντέλο μουσικής και διασκέδασης, μοντέλο ντυσίματος, μοντέλο νοοτροπίας και συμπεριφοράς και πάει λέγοντας. Όσο πιο πολύ θα γινόμαστε αμερικανάκια, τόσο τα Μακρονήσια, τα Βιετνάμ και τα Ιράκ θα τα θεωρούμε «αναγκαία κακά» στον φωτεινό και υπέροχο δρόμο της προς την Κόλαση.»

- Πιστεύετε ότι αποδόθηκε δικαιοσύνη; Ότι οι ένοχοι τιμωρήθηκαν;

«Θα αστειεύεσθε βέβαια…»

- Πιστεύετε ότι οι σημερινοί πολιτικοί μας «έχουν γνώση» της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας, ότι διδάχτηκαν από το μαρτύριο της Μακρονήσου;

«Και γνώση έχουν και διδάγματα απεκόμισαν και για τον λόγο αυτόν αποφάσισαν αυτά που αποφάσισαν όλοι μαζί… Να βάλουν δηλαδή ταφόπλακα επάνω στην πρόσφατη ιστορία του λαού μας. Ό,τι έχει βγει στο φως έως τώρα, οφείλεται σε … λάθη που συνήθως τα δημιουργούμε εμείς οι «από κάτω», σε στιγμές που μέσα στον λαό φυσούν άνεμοι που οι εξουσιαστές δεν μπορούν να ελέγξουν. Κάποτε όμως ξαναέρχεται ή μάλλον ξαναφέρνουν την νηνεμία της λιμνοθάλασσας και όλα ξαναμπαίνουν στη μακάβριά τους τάξη.»

-Υπάρχει ένα είδος απάθειας στην πολιτική μας ζωή. Δεν έχετε την αίσθηση καμιά φορά ότι δεν κινείται τίποτα;

«Εννοείτε την λιμνοθάλασσα… Σας πρόλαβα…»

- Τι μπορεί να σημαίνει η Μακρόνησος για τα παιδιά μας, για τη νέα γενιά; Δεδομένου ότι το Πολυτεχνείο ήδη μεταλλάχθηκε σε φιέστα.

«Δυστυχώς το ελληνικό επαναστατικό κίνημα, αυτό το κίνημα για την πρόοδο που ανέφερα πιο πριν, φορτώθηκε με ένα σωρό αμαρτίες τρίτων. Βασικά εννοώ τον «κομμουνισμό» όπως εφαρμόστηκε στα γειτονικά και άλλα κράτη, που στην ουσία δεν είχαν καμιά σχέση μαζί μας. Αυτή η διεθνής διάσταση της γενικής αντίστασης κατά του φασισμού, όπως διαμορφώθηκε στον καιρό του πολέμου και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, είχε καθαρά συναισθηματικό χαρακτήρα. Στην ουσία κάθε λαός πάλευε για να λύσει με τον δικό του τρόπο τα δικά του προβλήματα. Στην πραγματικότητα δεν υπήρχαν μοντέλα κράτους, εξουσίας, σχέσεων κ.λπ. κ.λπ. Όλοι μιλούσαν θεωρητικά για όλα. Θεωρίες, απόψεις, συνθήματα, σημαίες, ναι. Όμως αν ρωτούσες έναν-έναν «γιατί αγωνίζεσαι;» θα σου έλεγε πολύ απλά ότι αγωνίζεται για να αλλάξουν και να φτιάξουν τα συγκεκριμένα πράγματα που εμποδίζουν τον ελληνικό λαό να πάει μπροστά και να γίνει ευτυχισμένος… Ποια ήταν αυτά; Δεν τα γνωρίζαμε λεπτομερώς, γιατί βρισκόμαστε μέσα σ’ ένα συνεχή αγώνα.

Θέλω να πω με όλα αυτά ότι είναι άδικο και ανιστόρητο να συνδέεται το εαμικό κίνημα και επομένως και η Μακρόνησος με κρατικά μοντέλα αριστερής προέλευσης που έγιναν κάτω από άλλες συνθήκες και άλλους λαούς… Εκ των υστέρων αποδείχθηκε πως δεν είχαμε καμιά σχέση μαζί τους.

Είπα κάπου πως εμείς στην Μακρόνησο ήμαστε χίλιες φορές πιο κοντά στον Μακρυγιάννη παρά στον Λένιν. Κι ακόμα πως οι δυο λέξεις που συνόψιζαν τα ιδανικά μας ήταν ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ. Εάν ο κάθε Μακρονησιώτης μπορούσε να εκφράσει όπως εγώ την πεμπτουσία του εσωτερικού του κόσμου, αυτού που τον οδήγησε σε πράξεις αυταπάρνησης και αυτοθυσίας, τότε ο καθένας θα έγραφε μια «Ρωμιοσύνη» όπως ο Γιάννης Ρίτσος ή ένα «Άξιον Εστί» όπως εγώ. Αυτές τις δεκάδες χιλιάδες Ρωμιοσύνες και Άξιον Εστί είναι που σταύρωσαν επάνω στον βράχο.»

- Πώς μπορεί να κρατηθεί ακέραια η ιστορική μνήμη;

«Αυτό κάνουμε τώρα… Και μερικοί από μας που μας δόθηκε η δωρεά της δημιουργίας, αυτό κάναμε πάντα…»

- Δεδομένου ότι είστε αμιγές πολιτικό όν, δεδομένου ότι είστε μια προσωπικότητα γενικής –παγκοσμίου- αποδοχής, γιατί αρνείστε κατηγορηματικά να λάβετε ενεργό μέρος;

«Ένας απ’ τους λόγους για τους οποίους βρισκόμαστε –σαν Αριστερά- σήμερα στην γωνία είναι ότι εμείς, η συντριπτική πλειοψηφία, εάν λέγαμε τότε ότι βάζουμε πιο πάνω τον Μακρυγιάννη από τον Λένιν, θα μας απομόνωνε μέσα στους δικούς μας αυτή η θρησκευτική πίστη που είχαν καταφέρει να εμφυσήσουν μέσα μας μια χούφτα ηγέτες μπροστά στους οποίους γονάτισε τελικά και ένας Άρης Βελουχιώτης. Αυτή υπήρξε η εσωτερική μας τραγωδία που τελικά μας κατέστρεψε…

Είχα την ευκαιρία να μπορέσω να πω αυτές τις αλήθειες για πρώτη φορά από θέση ηγετική την εποχή των Λαμπράκηδων. Όμως ο αγώνας μου ήταν άνισος, γιατί ήταν διμέτωπος.

Όταν στα 1968 ήρθε η αναπόφευκτη διάσπαση του ΚΚΕ και πάλι δεν ξεκαθάρισε γιατί συνέβη κάτι τέτοιο. Δεν ξεκαθάρισε δηλαδή αν βάζουμε πρώτα τον Μακρυγιάννη και μετά τον Λένιν… Γι’ αυτό κι εγώ έμεινα ουσιαστικά απ’ έξω. Έως τώρα.

Τελικά το ΠΑΣΟΚ έλυσε το πρόβλημα την στιγμή που οι αριστεροί φιλονικούσαν μεταξύ τους όπως οι βυζαντινοί για την φύση του Χριστού εγκλωβίζοντας στις γραμμές του τα 8/10 της Αριστεράς. Από κει και πέρα τι να πεις και τι να κάνεις…

Εγώ τουλάχιστον όλες οι κινήσεις μου ήταν κινήσεις της τελευταίας στιγμής, με γνώμονα πάντοτε το γενικό καλό, πάνω και έξω από κομματικές επιδιώξεις και υπολογισμούς. Γι’ αυτό και οι πολλοί με έβλεπαν με ανοιχτό στόμα… Το έκανα απλά γιατί ένοιωθα συναισθηματικά δεμένος με όλους τους έλληνες. Βλέπετε είμαι και καλλιτέχνης, μια ιδιότητα που αν δεν την έχεις, δεν μπορείς να ξέρεις τι σημαίνει στις σχέσεις σου με τους άλλους, τους πολλούς, τους ανώνυμους.

Αυτό είναι το πολιτικό μου στίγμα. Είμαι μόνος απ’ την άποψη ότι όσοι τυχόν συμμερίζονται τις ιδέες και την στάση μου είναι διασκορπισμένοι και επομένως πολιτικά ανύπαρκτοι.

Έτσι εάν εσείς με θεωρείτε ηγέτη, ναι, είμαι ένας ηγέτης ενός ανύπαρκτου κόμματος, άρα στην ουσία είμαι κι εγώ ανύπαρκτος και έτσι θα πρέπει να θεωρώ τον εαυτό μου εάν θέλω να είμαι «σοβαρός» και «προσγειωμένος».

- Προσωπικά σας φαντάζομαι να συνομιλείτε –ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας για παράδειγμα- με τον όποιον Μπους σε μια συνομιλία που θα έμενε στην Ιστορία!

«Και ως «ανύπαρκτος» μπόρεσα να πω μερικά λόγια για τον Μπους που μου στοίχισαν μεταξύ άλλων και μερικές εκατοντάδες e-mail από την άλλη ακτή του Ατλαντικού με εκφράσεις και απειλές που δεν λέγονται… Να όμως που η δημοτικότητά του πέφτει συνεχώς… Δεν ισχυρίζομαι φυσικά ότι βρίσκομαι πίσω απ’ αυτές τις εξελίξεις. Σκέπτομαι μάλλον πως οι «ανύπαρκτοι» θα έχουν πληθύνει, γιατί αν περιμέναμε από τους «υπαρκτούς», αυτούς τους είδαμε στα Συμβούλια της Ευρώπης και αλλού, έτοιμους να γυαλίσουν τα παπούτσια και του τελευταίου αμερικανού στρατηγού…

​ΑΓΑΛΜΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟ ΜΑΚΡΟΝΗΣΙ​

 

​​        ​